989130044667+
031-45839350
هنر فیروزه کوبی چیست و چگونه بر روی ظروف مختلف مسی انجام می گردد. شاید این نخستین سوالی باشد که علاقه مندان به صنایع دستی ایرانی پس از مشاهده ظروف مسی فیروزه کوبی اصفهان از خود می پرسند. مراحل فیروزه کوبی توسط هنرمندان با ذوق اصفهان به خوبی انجام می گردد تا مشتریان از محصولات بسیار نفیس این هنر ایرانی بهره ببرند.آشنایی با هنر فیروزه کوبی اصفهان به هنردوستان امکان می دهد تا بتوانند انتخاب بهتری داشته و در صورت علاقه به این هنر بپردازند. درآمد فیروزه کوبی برای کارگاه هایی که بصورت تجاری فعالیت داشته متفاوت است و با توجه به میزان کیفیت و تولید آنها متفاوت می باشد. از این رو قیمت تمام شده محصولات فیروزه کوبی می تواند متغییر باشد.
فیروزه کوبی یکی از معدود رشته‌های صنایع دستی است که سابقه‌ی تاریخی چندانی نداشته و در حال حاضر نیز تولید محدودی دارد. همین امر باعث آن گردیده تا فیروزه کوبی آن گونه که باید شناخته نشده باشد هر چند که زیبایی و گیرایی یک محصول خوب صنایع دستی را با خود دارد. قدمت فیروزه کوبی به حدود ۷۵ سال قبل می رسد و در آن زمان صنعت گری به نام یوسف حکمیان معروف به محمدرضا در مشهد، کار فیروزه کوبی بر روی زینت آلاتی نظیر دست بند، گل سینه، گوشواره و… را شروع نمود و حدود بیست سال بعد این صنعت توسط صنعت گر دیگری به نام حاج داداش از مشهد به اصفهان برده شد. در حال حاضر، صنعت دستی فیروزه کوبی فقط در اصفهان رایج است و صنعت گران شاغل در این رشته نیز همچون تولید آن محدود است. در اصفهان، فیروزه کوبی صرف نظر از جواهرات، در ظروفی مانند بشقاب، لیوان، کاسه و گلاب پاش و… نیز مورد استفاده قرار می گیرد. یکی از کارهای جنبی صنعت فیروزه کوبی، تهیه‌ی زیرساخت است که در کارگاه زرگری و به طور جداگانه صورت می گیرد.
یک فرآورده‌ی فیروزه کوب اعم از زیورآلات و یا ظروف، عبارت از شیئی است مسی، برنجی، نقره ای و یا برنزی که ذرات و قطعات ریز سنگ فیروزه بر قسمت‌هایی از سطوح آن به فرم موزاییک در کنار هم نشانده شده و به این ترتیب جلوه ای خاص به آن بخشیده می شود. ساخت و پرداخت چنین فرآورده ای شامل دو مرحله ی کلی است:
مرحلهی اول : زرگری
مرحله ی دوم: فيروزه کوبی
زرگری
زرگری، ساخت و آماده سازی شیء مورد نظر است با یکی از فلزاتی که در بالا به آن اشاره شد. این کار به وسیله‌ی صنعت گر زرگر و یا سازنده‌ی فلزات و با دست، پرس و یا به کمک هر دو انجام می شود. پس از ساخته شدن فرم کلی شیء اعم از ظرف یا زیورآلات، قسمتی را که باید فیروزه کوب گردد، مشخص نموده و اطراف آن را یک رشته‌ی باریک فلزی (از نوع فلز خود شیء) به نام کُندن قرار داده و لحیم می نمایند، به گونه ای که اطراف فرم مورد نظر دیواره ای به ارتفاع دو تا سه میلی متر از سطح ظرف پیدا نماید. این کار معمولاً به وسیله‌ی زرگر و گاهی نیز به وسیله‌ی خود صنعت گر فیروزه کوب انجام می شود. در صورتی که قسمت آماده شده برای فیروزه کوبی، سطح زیادی را اشغال نماید و زمینه‌ی آن خالی به نظر برسد، با رشته‌هایی از همان فلز نقوشی جزیی تر و کوچک تر به شکل تزیینی (گل و بوته و غیره) داخل آن قرار داده مجدداً لحیم کاری می کنند. این عمل علاوه بر زیباتر شدن فرم کار، به سطح فیروزه کوبی شده استحکام بیشتری می بخشد.
فیروزه کوبی
1- قبل از هر چیز صنعت گر فیروزه کوب خرده سنگ‌های فیروزه‌ی غیرقابل استفاده در کارگاه‌های فیروزه تراشی را از کارگاه‌های فیروزه تراشی مشهد و یا معدن فیروزه‌ی نیشابور خریداری می نماید. از آن جا که این خرده سنگ ها با مقادیری خاک و خرده سنگ‌های معمولی همراه است، نخست آنها را از ضایعات دیگر جدا و تمیز می نمایند. سپس خرده سنگ‌های فیروزه را بر حسب اندازه از یکدیگر تفکیک و به اصطلاح دانه بندی می کنند تا در ساخت هر محصول فیروزه کوب از قطعه فیروزه ای متناسب تر با سطح کار فیروزه کوبی استفاده گردد.
۲- شیء مورد نظر را گرم کرده (در حدود ۳۰ درجه‌ی سانتی گراد) و ضمن حرارت دادن، روی قسمت‌هایی که باید فیروزه کویی گردد، لاک پودر شده (لاک گردویی) می پاشند، به قسمی که پودر لاک تقریباً ذوب شده و سطح قسمت مربوطه را بپوشاند. در حالی که هنوز لاک بر سطح شیء نرم و مذاب بوده و حالت چسبندگی دارد، مقداری از خرده سنگ‌های فیروزه که بر حسب اندازه‌ی لازم از قبل آماده شده روی کار قرار می دهند. سنگ ها باید طوری در کنار هم قرار گیرند که حتی الامکان فاصله ای بین آنها باقی نماند. به منظور پر کردن فواصل احتمالی بین سنگ‌های فیروزه، حرارت را کمی (حدود ۴۰ درجه‌ی سانتی گراد) افزایش می دهند و مقدار دیگری پودر لاک بر روی سنگ ها می پاشند تا زمانی که لایه‌ی لاکی به صورت مذاب درآمده، سپس با افزودن سنگ‌های ریزتر سعی می کنند تا سنگ ها کاملا در کار جای گرفته و به اصطلاح بر آن بنشینند. این عمل را معمولاً با کمک دست انجام می دهند، به این ترتیب که با دست بر سطح فیروزه ها فشار می آورند تا به خوبی به سطح کار بچسبند. پس از سرد شدن شیء لاک به صورت سخت و سفت در می آید.
۳- قسمت‌های پوشیده شده از لاک و سنگ فیروزه را به وسیله‌ی سنگ آب ساب می نمایند. تا قسمت‌های اضافی لاک و برجستگی‌های جزیی سنگ ها ساییده و صیقل گردد. در این حالت است که سنگ‌های فیروزه به رنگ فیروزه ای و لاک به رنگ تقریباً سیاه (قهوه ای تیره) در بین فواصل سنگ ها نمایان می شود.
پس از اتمام این مرحله در صورتی که باز هم در قسمت‌هایی از سطح کار ریختگی مشاهده گردد، مجدداً شیء را حرارت داده، به وسیله‌ی سنگ‌های ریز و پودر لاک قسمت‌های ریخته را مرمت می نمایند و پس از آن سطح کار را سمباده زده و صیقل می کنند. گاهی عمل مرمت را به وسیله‌ی نوعی بتونه‌ی فیروزه ای رنگ که از گل «مل»، روغن و رنگ لاجورد تهیه شده انجام می دهند.
۴- آخرین مرحلهی کار فیروزه کوبی، پرداخت کاری است که در دو مرحله انجام می شود:
مرحلهی اول - پرداخت قسمت‌های فلزی است که در کارگاه زرگری یا چرخ کاری انجام شده و لایه‌ی کدر و تیره رنگی را که بر روی قسمت‌های فلزی در حین عمل فیروزه کوبی ایجاد شده، به وسیله‌ی ابزارهای دستی و یا تیغه‌ی چرخ کاری از روی آن می زدایند و سپس این قسمت‌های فلزی را پولیش می کنند تا شفافت شود و حالتی صیقلی پیدا کند.
مرحلهی دوم - پرداخت فیروزه کوب است که پس از پولیش قسمت‌های فلزی، شیء مجدداً به کارگاه صنعت گر فیروزه کوب برگشت داده می شود و در آن جا سطوح فیروزه کوبی شد ه را به وسیله‌ی روغن زيتون يا روغن کنجد پولیش می نمایند تا این قسمت ها نیز شفاف و درخشان گردد.
صنعت گر تولید کننده‌ی فیروزه کوب در مراحل مختلف کار از ابزار کار و وسایلی نیز بهره می گیرد که عمدتاً شامل قالب، چکش، دریل، چراغ گاز، چراغ بنزینی، گاز انبر، انبردست، پنس، منقاش، لوله‌های مختلف فلزی، سوهان و سنگ سمباده است.
نکته‌ی حایز اهمیت در فیروزه کویی در درجه‌ی نخست، نصب صحیح فیروزه بر روی فلز است، به گونه ای که دارای قدرت کافی بوده و هنگام پرداخت قطعات فیروزه از آن جدا نشود، دیگر این که هر چه ظرف فیروزه کوبی شده پرکارتر باشد و قطعات سنگ منظم تر در کنار یکدیگر نصب شده باشد و فاصله‌ی زیادی در بین قطعات فیروزه دیده نشود، کار دارای ارزش هنری بیشتری است.
انگلستان سال هاست، مانند راهزنان، مشغول چپاول و تاراج میراث کشور های مختلف در سراسر جهان است و از انجام آشکار این کار هم، ابایی ندارد. یکی از دستبرد های کمتر شنیده شده بریتانیایی ها، در حرم رضوی اتفاق افتاده است؛ بزرگ ترین سنگ فیروزه جهان را که به شکل کوزه، در صحن عتیق (انقلاب) حرم مطهر، از ایوان نقارخانه آویزان بود و هیچ گاه قیمت گذاری رسمی روی آن انجام نشد، فردی معتقد و از عاشقان اهل بیت (ع) و امام هشتم (ع)، گویا هنگام تخریب خانه اش در نخاله های حاصل از تخریب منزل یافت و احتمالاً بی هیچ چشمداشتی، آن را که از بزرگی، به شکل کوزه ای متوسط تراش خورده بود، به حرم امام رضا (ع) هدیه کرد و متولیان وقت حرم مطهر رضوی نیز، تصمیم گرفتند که فیروزه را، از بالای ایوان نقاره خانه، که متعلق به دوره صفوی است، به شکل زیبایی آویزان کنند.
اما چنان که مشهور است، انگلیسی ها در دوره ای (احتمالاً دوره پهلوی دوم)، فیروزه را برای انجام مطالعات علمی از حرم خارج می کنند و دیگر هیچ گاه این سنگ زیبا و به غایت پرقیمت را به جای اصلی اش بازنمی گردانند.
آن چه امروز به شکل همان سنگ فیروزه بزرگ و کوزه شکل وجود دارد، تنها ماکتی است سفالی و بی ارزش از سنگ فیروزه اصلی که روزگاری در صحن سقاخانه و از بالای ایوان نقاره خانه حرم مطهر، آویزان بود
اولین نفری باشید که نظر میدهد...